Umkhosi weMhlanga

From Wikipedia

LISIKO LEMHLANGA

Umhlanga lisiko lemaSwati. Lingumkhosi locala njalo makuphela inyanga yeNgci nobe nakungena inyanga yeNyoni. Bantfu labawungenelako lomkhosi wemhlanga tintfombi letisengakase talala, tintfombi ntfo! Makuse kwenteka kutsi imbali seyike yalala yabese iyawungenela lomkhosi wemhlanga, umhlanga lewuwugecile uyabuna. Loku kuba lihlazo lelikhulu.  

Umhlanga ngumkhosi wendlovukati , hhayi wenkhosi.[1]  

Nakusele emaviki lambalwa kutsi umhlanga ucale, indvuna yembali imemeta imbali. Indvuna yembali, Nonduduzo Zibuko imemeta emsakatweni wemoya itsi:


[2]Uyezwa na! Uyezwa na!  

Lalela ngikutshele! Utsi okaNdaba!

Tintfombi kuwo onkhe emagumbi lamane emhlaba!  

Atiphelele emtini weNkhosi eLudzidzini ngetinkhani!  

Ngelilanga lekucala, tiyabhalisa!

Ngelilanga lesibili, tiyashuca  Ngelilanga lesitsatfu tiyageca!  

Ngelilanga lesine, tiyabuya!  

Ngelilanga lesihlanu, tiyaphumula!  

Ngelilanga lesitfupha, tiyacitsa!  

Ngelilanga lesikhombisa, tiyagidza!  

Ngelilanga lesiphohlongo tiphindzela emuva!  

Usho njalo mlomo longacali manga Usho njalo Mswati longayembatsi ingubo

Bayethe!


Umhlanga utsatsa emalanga lasikhombisa. [3]

Lilanga lekucala:

Imbali isuka emakhaya iye emphakatsini lapho ifike iyalwe khona ngendlela lekumele itiphatse ngayo, bese igibela emabhansi ilibangisa kaLobamba. Imbali ihamba netindvuna(emajaha lanakekela imbali) letintsantfu nobe letine, nabomake lababili nobe labatsatfu. Labomake bavunulisa imbali baphindze babone kutsi konkhe kuhamba kahle nge-mbali.

Imbali ifike ibhalise nayifika emtini webukhosi ka-Lobamba. Imbali ibhalisa ngemiphakatsi yayo, tikhulu tayo kanye nelinali layo kuleyo naleyo miphakatsi.


Lilanga lesibili:

Titfombi tivuka lokwa ekuseni kusenombonombo, tilungiselele kushuca tiye eMphisi Farm nobe KaBhamsakhe. KaBhamsakhe ngulapho khona kugeca khona tintfombi letincance ngemnyaka, bese e-Mphisi Farm ngulapho kugeca khona tintfombi letindzala ngemnyaka. Tintfombi tihamba ngeticheme tato natiya kuyogeca.

Tintfombi natisashuca tiyahlabela , tihlabela tingoma tekushuca  e.g:


[4](Localako): Lelive belinga nje! Belinga nje!

(Labavumako): Uboqhakaza ntombe mhlophe!  

(Localako): Yelomabuya sambe! Yelomabuya sambe!

(Labavumako): Uboqhakaza ntombe mhlophe!


tihle tigidza, kubemnandzi kubenjeya.

Tintfombi tifike tiphumule endzaweni letikanekiswe kuyo. Titsatfwa ngemabhansi lafike abeke tintfombi endzaweni letiyilungiselelwe sikhulu sato kutsi tilale khona.

Lilanga lesitsatfu:

Tintfombi tivuka ekuseni ngalelilanga ticondze esidzindzini tiyawugeca umhlanga. Natisageca umhlanga tiyahlabela tijabule. Imbali ihlabela ingoba yekucela tibusiso nayifika esidzindzini:

Ingoma

NanguSomandla

Ashiye ,hhawuye weSomandla

Asangiphelele emandla

Uyangena

ohh wangena

ohh wangena lomphakatsi lomkhulu

Nangu Somandla, Ashiye

Awuyee weSomandla

Ashiye!


Imbali kumele igece umhlanga longahambi ngakubili, sibonelo: kumele igece 1, 3, 5, 7, 9, 11 etc. Imbali nayicedza kugeca ibuyela lapho ikanekise khona iyophumula.


Lilanga lesine:

Imbali iyashuca ibuyele esigodlweni Ka-Lobamba, yetjatse umhlanga wayo. Nayisa shuca ihlabela ingoma, kukhomba bugabazi bayo.

Imbali ke, ifike emvakwemadina . Ifike iphumule.


Lilanga lesihlanu:

Tintfombi tiyaphumula tilungise nemvunulo yato. Letikhonako, tiyahamba tibuyele emakhaya tibuye nasetitewugidza ngakusasa.


Lilanga lesitfupha:

Imbali icitsa umhlanga esigodlweni ngemicheme yayo embikweSilo neNdlovukati, Imbali iyavunula uma iya kuyocitsa umhlanga.

Imbali iyahamba iye enkhundleni lapho ifike igidze khona, kwentela kutsi ngelilanga lelikhulu lekugidza ibe ilungele.


Lilanga lesikhombisa:

Leli kuba liholide eveni lemaSwati, kwentelwe kutsi wonkhe umuntfu akhone kuyobukela imbali nayigidza.

Imbali iyavunula iconse kukhombise kutsi leli lilanga lelikhulu. Bantfwabenkhosi bahloma tinsiba tenyoni lekutsiwa Ligwalagwala lapha etinhloko.

Njengobe leli kusuke kulilanga lelikhulu, kufika tibukeli takuleli naletibuya khashane, ngaphandle kwelive laka Ngwane, netimenywa letimucoka.

Imbali iyagiya ngetingoma letehlukahlukene e.g.


[5](Localako): Nkulunkulu ngicela emandla ngiboningwenya lapha ekhaya  

(Labavumako): Wayiva ngabani? Wayiva ngabani?  

(Localako): Nkulunkulu ngicela emandla ngibon ingwenya lapha ekhaya  

(Labavumako): Wayiva ngabani? Wayiva ngabani?  

(Localako): Mine ngibona ingwenya lapha ekhaya  

(Labavumako): Wena wayiva ngabani? Wayiva ngabani ingwenya lapha ekhaya?  

(Localako): Nkulunkulu ngicela emandla ngibon ingwenya lapha ekhaya  

(Labavumako): Wayiva ngabani lapha ekhaya! Wayiva ngabani?


Kute umhlanga uphetfwe , kumele kuhlatjelwe incangosi kukhomba kupheftwa kwalomkhosi.

Incangosi:

[6]Localako: Livi lokutjelwa bobabe! Emagama ekutjelwa bobabe!

                 Ingabe mine bengiyephi? Bengiyephi? Bengiyokwentani sengitamutjela!

Labavumako: Livi lokutjelwa linemandla, linemandla liyayidzabula inyongo!

Localako: Mine ngandzindza batjeli bobabe, mine ngandzindza batjeli bobabe!

                Gculugculu labhasha inhlanyelo bobabe, Gculugculu labhashi inhlanyelo bobabe

                 Ingabe mine bengiyephi? Bengiyokwentani? Sengitamutjela

Labavumako: Linamandla liyayitsandza inyongo.

Localako: Emagama ekutjelwa bobabe, emagama ekutjelwa bobabe

                 Mine ngandzindza salani bobabe, mine ngandzindza salani bobabe

                 Gculugculu labhasha inhlanyelo bobabe, gculugculu labhasha inhlanyelo bobabe

                 Londoloza njalo bobabe, londoloza njalo bobabe

Localako: Ingabe mine bengiyephi? Bengiyokwentani? Sengitamutjela

Labavumako: Linamandla liyayidzabula inyongo

Localako: Khumbula emagamami bobabe, khumbula emagamami bobabe

Labavumako: Ingabe mine bengiyephi? Bengiyokwentani ? Sengitamutjela

                       Livi lokutjelwa linamandla, linemandla liyayidzabula inyongo.


Lilanga lesiphohlongo

Tintfombi tibuyela emakhaya. Tiyabongwa ngemsebenti lomuhle letisuke tiwentile ngekutsi tihlatjiswe tiphiwe inyama.


Imvunulo yemkhosi wemhlanga [7]

  1. yebantfwa benkhosi [8]
  • Sichobo
  • Lihudla entsanyeni
  • Ligwalagwala enhloko
  • Inkhosatana ihluka ngekutsi iphatse sizeze esandleni sayo sangesekudla

      2.    Imvunulo yeluntfu [9]

  • Indlamu
  • Ligcebesha
  • Umgaco
  • Liduku lemkhono


Tinjongo TeMhlanga[10][11]

1.Kugcizelela kutiphatsa kahle

2. Kuhlangana kwembali yatane, ichushisane ngetinkinga lebhekanan nato

3.Kutfola timfundziso ngekukhula kwemuntfu wesifazane

4.Kutichenya kwembali ngebutfobhi bayo

5.Kukhutsata lisiko lekuhlehla[12]


Tingucuko ngelisiko lemhlanga[13]

  1. Imbali seyigibela emabhasi, ishuca libanga lelifisha
  2. Imbali seyiyatipenda, pheceleti sebagcoka i 'makeup'
  3. Umhlanga awusasiko munengi ngenca yelishintjo lesimo selitulu, ngako imbali itfola umhlaga lomncane
  4. Imbali seyiphiwa , tikipa, emateki nabobhaki nayiye emhlangeni


Lwati lolunye.[14]

EmaSwati asuka khashane nemhlnga. Khani emaSwati ewela umfula LuZambezi basebentisa umhlanga kwakha libhuloho lekwewela. Kungako lamuhla uma umutfu ahonile kusetjentiswa umhlanga kumulandza ayobekwa endlini yakhe yekuphumula.

Kusetjentisa kwemhlanga

1.Kufulela indlu yakagogo

2.Kulandza umoya wemuntfu lofe ngengoti nobe sehlakalo

3.Usetjentiswa nakubetselwa likhaya




  1. https://mpumalanganews.co.za/195439/emasiko-nemihambo-yesiswati/
  2. https://wiredspace.wits.ac.za/bitstream/handle/10539/7296/MAIN%20THESIS%20DOCUMENT.pdf?sequence=2
  3. https://www.amazon.com.au/Sisikisa-NgesiSwati-Incwadzi-Yemfundzi-Lesiphohlongo/dp/0521727138
  4. https://wiredspace.wits.ac.za/bitstream/handle/10539/7296/MAIN%20THESIS%20DOCUMENT.pdf?sequence=2
  5. https://wiredspace.wits.ac.za/bitstream/handle/10539/7296/MAIN%20THESIS%20DOCUMENT.pdf?sequence=2
  6. https://www.youtube.com/watch?v=rc0sLHO8UjY&t=3141s1.30.36(time)
  7. https://www.macmillaneducation.co.sz/books/umtfombo-wesiswati-2-incwadzi-yemfundzi/65
  8. Enhloko--emagwalagwala , entsanyeni--Lihudla , esandleni uphetse sizeze, emacakaleni--emacakala nemafahlawane, uvunule sichobo(indlamu yebantfwana benkhosi)
    File:Princess Sikhanyiso Dlamini at Reed Dance Festival 2006-011.jpg

    Enhloko -Emagwalagwala Entsanyeni - lihudla Esandleni - sigeja Elukhalo - emacandza Umgaco , liduku lemukhono, sichobo(indlamu yebantfwana benkhosi)

  9. File:2010 umhlanga.jpg

    Bagace umgaco, bavunule indlamu bagabe ligcebesha entsanyeni bagcoke emafahlawane, baphetse imikhwa nemahawu

  10. https://www.macmillan.co.sz/public/catalogue/senior-secondary/4/umtfombo-wesiswati-4-incwadzi-yemfundzi/68
  11. Simelane Lethumusa. "Indakala" 2016.
  12. Kuhlehla kusebenta lapho uphetfwe khona ungabheki imbhadalo. Ungahlakula emuphakatsini, ugece umhlanga ebukhosini.
  13. https://www.macmillan.co.sz/public/catalogue/senior-secondary/4/umtfombo-wesiswati-4-incwadzi-yemfundzi/68
  14. Simelane Lethukuthula. "Indakala" 2016.